Helikopter tipli ANAVIA HT-750 PUA-sı – TƏHLİL

İsveçrənin “Anavia” şirkəti və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) “EDGE Group” müdafiə sənayesi korporasiyası birgə helikopter (Vertical Take-Off and Landing – VTOL) tipli perspektivli pilotsuz uçuş aparatlarını (PUA) inkişaf etdirib.

“Poliqon”un məlumatına görə, bu inkişaflar arasında ANAVIA HT-750 layihəsi xüsusi yer tutur.

Bu layihə, 750 kq-a qədər yükü qaldıra bilən ağır PUA-nın hazırlanmasını nəzərdə tutur. Yaradıcıların məlumatına görə, hazırda ANAVIA HT-750 layihəsi inkişaf mərhələsindədir, lakin bir ildən sonra uçuş sınaqlarına başlanılması planlaşdırılır.

“Anavia” şirkətindən bildiriblər ki, ANAVIA HT-750 misilsiz dözümlülüyü, ağır yükgötürmə qabiliyyəti və uzun mənzilli imkanları ilə pilotsuz uçuş əməliyyatlarını yeni səviyyəyə çıxarır.

Ənənəvi pilotlu helikopterlərin yerinə yetirdiyi tapşırıqlar üçün nəzərdə tutulmuş 750 kq yükqaldırma imkanına və 1150 kq maksimal uçuş kütləsinə (Maximum Takeoff Weight – MTOW) sahib olan bu VTOL sistemi üstün kəşfiyyat, müşahidə və kəşfetmə (İntelligence, Surveillance, Reconnaissance – ISR), yük daşımaları və çox missiyaya uyğunlaşma qabiliyyətini təmin edir.

Ağır sinif VTOL tipli ANAVIA HT-750 PUA-sının inkişaf tarixi

“Anavia” şirkəti 2019-cu ildə yaradılıb və pilotsuz innovasiyalarda yeni standartlar müəyyən edərək ən qabaqcıl pilotsuz helikopterlərin layihələndirilməsi və istehsalı üzrə ixtisaslaşıb. Şirkətin PUA-ları etibarlılıq və univetsallıq üçün yaradılıb, müşahidə, kəşfiyyat, nəzarət, məsafədən hava zondlaması, logistika və fövqəladə hallara reaksiya daxil olmaqla, geniş sahələrə xidmət edir. O, hər bir tapşırıqda optimal qabiliyyətləri və təhlükəsizliyi təmin etmək üçün qabaqcıl texnologiya və ciddi mühəndislikdən istifadə edir.

Oxşar xüsusiyyətlər təqdim edən pilotlu helikopterlərlə müqayisədə, “Anavia” şirkətinin VTOL tipli PUA-ları minimal heyət, daha az texniki xidmət xərcləri, azaldılmış yanacaq sərfiyyatı və ehtiyat hissələrin aşağı alış xərcləri ilə əhəmiyyətli xərclərə qənaət edir.

“Anavia” şirkəti helikopter (VTOL) tipli PUA-ların, eləcə də onlar üçün idarəetmə sistemlərinin və faydalı yüklərin hazırlanması ilə məşğuldur. O, müntəzəm olaraq müxtəlif sərgilərdə maketlər və reklam materialları nümayiş etdirir, lakin son vaxtlara qədər onun layihələri xüsusi diqqət cəlb etmirdi.

Eyni, 2019-cu ilin noyabrında yaradılan “EDGE Group” korporasiyası müdafiə və digər sahələrdə çevik, cəsarətli və mütərəqqi həllər hazırlamaq, dəyişiklik və transformasiya üçün katalizator olmaqdan ötrü yaradılmış dünyanın qabaqcıl texnologiya qruplarından biridir.

Onun məqsədi mütərəqqi innovasiyaları, məhsulları və xidmətləri daha sürətli və səmərəli şəkildə bazara çıxarmaq, BƏƏ-ni gələcək sənayelər üçün aparıcı qlobal mərkəz kimi mövqeləndirmək və yüksək ixtisaslı istedadların gələcək nəslinin inkişafı üçün sektorda aydın yollar yaratmaqdır.

Baş ofisi BƏƏ-nin paytaxtı Əbu-Dabidə yerləşən “EDGE Group” 25-dən çox qurumu Platformalar və sistemlər, Raketlər və silahlar, Kosmik və kiber texnologiyalar, Ticarət və tapşırıqlara dəstək və Daxili təhlükəsizlik kimi beş əsas qrupda birləşdirir.

2023-cü ilin 6 noyabrında “EDGE Group” korporasiyası “Anavia” şirkətinin səhmlərinin 52%-lik nəzarət zərfini alıb. Bununla da “EDGE Group” korporasiyası pilotsuz aviasiya sahəsində qabaqcıl texnologiyalara və inkişaflara çıxış əldə etməyə nail olub və avtonom sistemlər sahəsində bazar lideri kimi mövqeyini möhkəmləndirib. Öz növbəsində isə, “Anavia” şirkəti əlavə maliyyələşmə imkanı  və sifarişlər əldə edib.

Alqı-satqı müqaviləsinin imzalanması mərasimində maraqlı xəbərlər açıqlanıb. Məhz o zaman ilk dəfə məlum olub ki, “Anavia” şirkəti 750 kq yükqaldırma qabiliyyəti olan perspektivli pilotsuz helikopter hazırlayır. Lakin o zaman bu layihənin təfərrüatları açıqlanmayıb.

Vəziyyət 2024-cü ilin yanvarında Əbu-Dabidə keçirilən UMEX sərgisində aydınlaşıb. Tədbirdə BƏƏ Müdafiə Nazirliyi və “EDGE Group” korporasiyası “Anavia” şirkəti tərəfindən inkişaf etdilmiş 200 ədəd PUA-nın tədarükü barədə müqavilə imzalayıb. Müqavilə ANAVIA HT-100 və ANAVIA HT-750 omlaqla iki növ PUA-nın istehsalı və təhvil verilməsini nəzərdə tutur. Həmin vaxt texnikaların qiyməti və çatdırılma müddəti açıqlanmayıb.

Müqavilə imzalanana qədər “Anavia” şirkəti artıq ANAVIA HT-100 PUA-sını təqdim etmiş və onu bir neçə dəfə müxtəlif sərgilərdə nümayiş etdirmişdi. Öz növbəsində, ANAVIA HT-750 layihəsi əvvəllər məlum deyildi. Eyni zamanda, güman etmək olar ki, onlar bir neçə ay əvvəl yaradıcı şirkətin fəaliyyəti haqqında danışarkən bunu nəzərdə tuturdular.

ANAVIA HT-750 PUA rəqibsiz ağır yükqaldırma qabiliyyətinə malikdir:

– 750 kq-a qədər faydalı yükləri daşıyır və pilotsuz aviasiyada yeni standart təyin edir;

– ISR, logistika və taktiki açılma üçün ideal olan uzun mənzilli avtonom əməliyyatların icrasını təmin edir;

– Ekstremal şərait üçün optimallaşdırılıb, mürəkkəb mühitlərdə tapşırıqların uğurunu təmin edir.

ANAVIA HT-750 PUA-nın ilk nümayişi

Cari ilin fevral ayında Əbu-Dabi şəhərində yenidən IDEX-2025 beynəlxalq silah və texnika sərgisi keçirilib. Tədbirdə “EDGE Group” korporasiyası və “Anavia” şirkəti öz əsas inkişaflarını təqdim etmiş, həmçinin ANAVIA HT-750 ağır PUA-nın ilk nümayişini keçirmişlər. Onlar öz stendlərində yeni PUA-nın tam ölçülü maketini nümayiş etdiriblər. Bu zaman əsas xüsusiyyətlər də açıqlanmış və gələcək üçün təxmini planlar qeyd olunmuşdur.

Bildirilmişdir ki, perspektivli ANAVIA HT-750 PUA-sı çoxfunksiyalı hava platforması kimi yaradılıb. Bu və ya digər məqsədlər üçün müxtəlif yükləri daşıya biləcək. İlk növbədə, PUA-nın müşahidə, monitorinq və kəşfiyyat üçün optik-elektron və ya radiotexniki sistemlərlə təchiz edilməsi təklif edilir. Onun hava nəqliyyatı kimi də istifadəsi nəzərdə tutulur.

“EDGE Group” korporasiyasının bildirməsinə görə, ANAVIA HT-750 layihəsi hazırda işlənmə mərhələsindədir və bu daha bir neçə ay çəkəcək. Bununla belə, həm PUA-nın özünün, həm də onun ayrı-ayrı komponentlərinin maketi və sınaq nümunələri artıq yaradılıb. Bu nümunələrdən bəziləri bu yaxınlarda keçirilən sərgidə nümayiş etdirilib.

Bu il “Anavia” şirkəti və “EDGE Group” korporasiyası layihələndirməni tamamlamağı və sınaq nümunəsinin quraşdırılmasına başlamağı planlaşdırır. Uçuş sınaqlarının isə 2026-cı ilin birinci rübündə keçirilməsi planlaşdırılır. Yaradıcılar bu mərhələnin nə qədər davam edəcəyini hələ deyə bilmirlər. ANAVIA HT-750 PUA-da qalan işlərin daha bir neçə il çəkəcəyini də gözləmək olar. Beləliklə, sifarişçi olan BƏƏ Ordusu bu VTOL tipli ilk PUA-ları 2027-28-ci illərdən tez olmayaraq ala biləcək.

Xarici alıcıların marağı barədə hələlik açıq mənbələrdə heç bir məlumat yoxdur. Bununla belə, yaradıcı şirkətlər kommersiya uğurlarına ümid edirlər. Onlar ANAVIA PUA-larının yüksək texniki xüsusiyyətləri ilə müştəriləri cəlb edəcəyinə inanırlar. Hazırda ANAVIA HT-750 dünyanın ən ağır və ən yükqaldırıcı helikopter tipli PUA-larından biridir və təbii ki, bu fakt diqqətdən kənarda qalmayacaq.

ANAVIA HT-750 PUA-sının modul konstruksiyası

ANAVIA HT-750 PUA müxtəlif cihazları, avadanlıqları və yükləri daşımaq qabiliyyətinə malik ənənəvi uzaqdan idarə olunan helikopterdir.

Belə PUA-nın konstruksiyasında müxtəlif növ bir neçə orijinal ideyadan istifadə olunub və bunun sayəsində müxtəlif xüsusiyyətlərin təkmilləşdirilməsi planlaşdırılır. Beləliklə, yüklərin yerləşdirilməsi məsələsi modul yanaşma ilə həll olunub.

ANAVIA HT-750 PUA-sının əsasını helikopterin çərçivəsinə bənzəyən çərçivə təşkil edir. O, yük modullarının quraşdırılması üçün daxili boşluğa malik böyük ön hissəyə malikdir. Güc qurğusu çərçivənin üstündə yerləşir, arxada isə quyruq vinti olan quyruq tiri yerləşir. PUA xarakterik formalı dörd sabit dayaqdan ibarət şassiyə malikdir.

ANAVIA HT-750 tək turboval mühərrik və fırlanma anını aparıcı və quyruq vintləri arasında paylayan reduktor ilə təchiz edilib. Mühərrikin növü və parametrləri məlum deyil. Qaldırma və üfüqi uçuş dörd qanadlı aparıcı vint vasitəsilə təmin edilir.

Digər PUA-lar kimi, ANAVIA HT-750 də həm əvvəlcədən proqramlaşdırılmış proqrama əsasən, həm də operatorun komandaları əsasında müstəqil şəkildə uçmağa imkan verən idarəetmə sistemi ilə təchiz olunacaq. Buraya naviqasiya vasitələri, avtopilot və rabitə sistemi daxil olacaq. PUA müstəqil olaraq havaya qalxıb enə bilir.

Operator stansiyası ilə ikitərəfli əlaqə üçün şifrələnmiş yüksək sürətli kanaldan istifadə olunur. Birbaşa əlaqə diapazonu 200 km-ə çatır. Əlavə seçim olaraq peyk rabitəsinin quraşdırılması təklif olunur ki, bu da diapazonu artıracaq.

Elektronika kompleksinə optik və radiotexniki kəşfiyyat cihazları və ya digər vasitələr daxil ola bilər. Yaradıcı şirkət müştərilərə hər biri öz xüsusiyyətləri və parametrləri olan bir neçə faydalı yük variantlarını təklif edir.

Faydalı yük həm helikopterin çərçivəsinə, həm də çıxarıla bilən konteyner modullara yerləşdirilə bilər. ANAVIA HT-750 PUA-nın konstruksiyası üç modulun quraşdırılmasını nəzərdə tutur. Onlardan biri böyüdülmüş ölçüləri ilə seçilir və adi yerində asıldıqda gövdənin axıcı burnunu əmələ gətirir. Onun arxasında, bortlarda daha iki kiçik konteyner yerləşdirilir.

Burun konteyneri böyük yükləri və hətta insanları daşımaq üçün istifadə edilə bilər. Digər iki modulda kəşfiyyat avadanlığı da daxil olmaqla daha kiçik qurğular yerləşdirə bilər. Həmçinin, yan modullar əlavə yanacaq ehtiyatlarını yerləşdirə bilər ki, bu da uçuşun ümumi məsafəsini və müddətini artıracaq.

ANAVIA HT-750 PUA-sının iddia edilən potensialı

Yaradıcı şirkətkər yeni ağır yük daşıyan PUA-nın bir sıra mühüm üstünlüklərə malik olduğunu iddia edir. Burada ilk növbədə yüksək yükgötürmə qabiliyyəti qeyd olunur ki, bu da eyni sinifin müasir texnikaları üçün demək olar ki, rekorddur. Bundan başqa, onlar yüksək uçuş xüsusiyyətlərini, müxtəlif yükləri daşımaq və geniş tapşırıqları həll etmək qabiliyyətini qeyd edirlər. Maraqlıdır ki, reklam materiallarında “əfsanəvi İsveçrə keyfiyyəti” haqqında ayrıca bənd yer alır.

Bununla belə, hələlik söhbət yalnız reklamdan və məhsulun bazara çıxarılmasından gedir. Reklam olunan məhsulun özü hələ layihələndirmə mərhələsindədir və hazırda onun yaradıcıları yalnız tam ölçülü maketi təqdim edə bilirlər. Göstərilən xüsusiyyətləri təsdiqləyə bilən real nümunə isə bu ilin sonundan tez görünməyəcək.

Bununla belə, ANAVIA HT-750 layihəsinin ümumi nəticəyə müsbət təsir edəcəyi gözlənilən bəzi maraqlı xüsusiyyətləri var. Belə ki, çərçivə əsaslı “gövdə” kobstruksiyası və ona faydalı yük modullarının asılması ideyası perspektivlidir. Bunun sayəsində PUA-nın yaradıcıları yük üçün mümkün olan maksimal həcmləri əldə edə və yük kütləsini yaxşılaşdıra biliblər.

Eyni zamanda PUA-nın modul konstruksiyası növbəti nəsil ISR və tapşırıq çevikliyini təmin edir:

– qabaqcıl EO/IR, SAR, SIGINT, LiDAR və hiperspektral görüntüləmə sensorlarınln inteqrasiyasını;

– müdafiə, sərhəd təhlükəsizliyi, fəlakətlərə cavab tədbirləri və s. üçün avtonom çoxfunksiyalı əməliyyatların həyata keçirilməsini.

Modul konstruksiyaya sahib olan ANAVIA HT-750 PUA, istənilən vaxt və istənilən yerdə lazım olduqda yüksək səviyyəli qabiliyyət, dözümlülük və tapşırıqların uğurunu təmin edən ən yüksək ağır yük qaldıran pilotsuz VTOL sistemidir. O, qabaqcıl qidalanma sistemləri, rotor səmərəliliyi, bort avionikası, faydalı yük dəstəyi, dəniz daşımalarına hazırlıq, məlumat ötürülməsi və təhlükəsizlik kimi xüsusiyyətlərə malikdir.

Amma, bütün bu imkanların tam olaraq necə istifadə ediləcəyi hələlik qeyri-müəyyən olaraq qalır. Yaradıcılar müxtəlif yüklərlə uyğunluğu iddia edirlər, lakin onların növlərini, məqsədini, konfiqurasiyasını və s. göstərmirlər. Belə məlumatlar daha sonra, ehtimal ki, qarşıdan gələn sərgilərdən birində və ya sınaq başlandıqdan sonra aşkara çıxarılacaq. Bu cür məlumatlar vəziyyəti əhəmiyyətli dərəcədə aydınlaşdıracaq və nəticə çıxarmağa imkan verəcəkdir.

Ümumilikdə, bu, potensial müştərilərin diqqətini cəlb edə biləcək maraqlı müasir helikopter tipli PUA layihəsidir. Bununla belə, “Anavia” və “EDGE Group” bundan belə işi tam başa çatdırmalı və sınaq zamanı elan edilmiş xüsusiyyətləri və imkanları təsdiqləməlidirlər.

Əgər ANAVIA HT-750 sınaq nümunəsi özünü ən yaxşı tərəfdən nümayiş etdirərsə, o zaman yeni sifarişlər gözləmək olar. Hələlik belə texnikanın yeganə alıcısı BƏƏ-nin Müdafiə Nazirliyi olaraq qalır.

Əlavə olaraq qeyd etmək istərdim ki, hazırda “Anavia” ailəsinə aşağıdakı PUA-lar daxildir:

– ANAVIA HT-100 – avtonom uçuş əməliyyatları üçün ağır, uzun mənzilli PUA-dır;

– ANAVIA HT-100 Naval – ANAVIA HT-100 ilə eyni xüsusiyyətlərə malik, lakin dənizdə istifadə üçün gücləndirilmiş PUA-dır;

– ANAVIA HT-40 – təlim platformasıdır;

– ANAVIA HT-750 – avtonom uçuş əməliyyatları üçün ağır yük qaldıra bilən, uzun müddətli, uzun mənzilli PUA-dır.

ANAVIA HT-750 PUA-sının əsas taktiki-texniki xüsusiyyətləri:

– turbin – qaz turbo-vallı mühərrik

– vint – yarısərt 4 qanadlı dayaqsız rotor sistemi

– tipik boş kütləsi – 400 kq

– yanacaq çəninin həcmi – 900 litr

– yanacaq növləri – Jet A1, JP-8, JP-5 kimi digər yanacaq növləri müştərinin istəyi ilə

– yanacaq sərfiyyatı – 60 l/saat

– məlumat mübadiləsinin növü – tam şifrələnmiş MESH IP (limitsiz SATCOM, 100 Mbps-ə qədər məlumat sürəti və AES256 şifrələməsi ilə ikili MIMO radiostansiyası)

– məlumat mübadiləsini  diapazonu – ərazinin relyefindən və milli qaydalardan asılıdır – radiostansiyanıb və antenanın konfiqurasiyası 200 km-ə qədər

– işləmə temperaturu – -25°C ilə +55°C,

– küləyin maksimal sürəti – 56 km/saata qədər

– qalxma və enmə – tam avtonom

– faydalı yük və yanacaq – 750 kq

– maksimal uçuş müddəti – 15 saat

– maksimal uçuş sürəti – 222 km/saat

– maksimal uçuş tapşırığı / faydalı yükün çəkisi: • 1 saat / 794 kq

• 4 saat / 500 kq
• 8 saat / 360 kq
• 15 saat / 30 kq

– maksimal uçuş kütləsi – 1150 kq

– istismar tavanı (sıxlıq üzrə maksimal hündürlüyü) – 4000 m

– vintin diametri – 7,5 m

– qabarit ölçüləri L/W/H (vintlər istisna olmaqla) – 10,0 m x 2,58 m x 3,35 m

Əhəd Vahidoğlu