Avropa ölkələrinin ABŞ istehsalı silahlardan asılılığı artır – STATİSTİKA

Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutu (SIPRI) 2020-2024-cü illər üzrə silah idxalının statistikasını yayımlayıb.

“Poliqon” SIPRI-ya istinadən xəbər verir ki, Avropa və Amerikada artan silah idxalı digər regionlardakı azalmalarla kompensasiya edildiyi üçün qlobal miqyasda silah idxalının ümumi həcmi 2010-2014 və 2015-2019-cu illərdə olduğu kimi təxminən eyni səviyyədə qalıb.

2020-2024-cü illərdə ilk 10 silah ixracatçısı 2015-2019-cu illərdəki ilə eyni olub, lakin Rusiya (qlobal silah ixracının 7.8 faizini təşkil edir) Fransadan (9,6 faiz) geri qalaraq üçüncü yerə düşüb, İtaliya (4.8 faiz) isə 10-cu yerdən altıncı yerə yüksəlib.

Rusiyanın 2022-ci ildəki genişmiqyaslı işğalından sonra ən azı 35 dövlət Ukraynaya silah göndərib və əlavə tədarüklər də nəzərdə tutulub. Ukrayna 2020-2024-cü illərdə dünya silah idxalının 8.8 faizini alıb. Ukraynaya tədarük edilən əsas silahların əksəriyyəti ABŞ-dan (45 faiz), Almaniyadan (12 faiz) və Polşadan (11 faiz) gəlir. Bir çox Avropa dövlətinin 2020-2024-cü illər ərzində silah idxalını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağına baxmayaraq, bu dövrdə ilk 10 idxalçı arasında yer alan yeganə Avropa dövləti Ukrayna olub.

NATO üzvü olan Avropa ölkələrinin ABŞ istehsalı silahlardan asılılığı artır

NATO üzvü olan Avropa ölkələrinin silah idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında iki dəfədən çox artıb. ABŞ sözügedən silahların 64 faizini tədarük edib ki, bu da 2015-2019-cu illərin göstəricisindən (52 faiz) əhəmiyyətli dərəcədə çoxdur. Digər əsas tədarükçülər Fransa, Cənubi Koreya (hər biri 6.5 faiz), Almaniya (4.7 faiz) və İsrail (3.9 faiz) olub.

ABŞ silah ixracatındakı payını daha da artırır, Rusiya ixracı isə azalır

ABŞ-ın silah ixracı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 21 faiz artıb, qlobal silah ixracatındakı payı isə 35 faizdən 43 faizə yüksəlib. ABŞ 2020-2024-cü illərdə 107 ölkəyə silah tədarük edib.

Son 20 ildə ilk dəfə olaraq, 2020-2024-cü illərdə ABŞ-ın silah ixracının ən böyük payı Yaxın Şərqə (33 faiz) deyil, Avropaya (35 faiz) gedib. Buna baxmayaraq, ABŞ-dan ən çox silah alan yenə də Səudiyyə Ərəbistanı (ABŞ silah ixracının 12 faizi) olub.

ABŞ-dan fərqli olaraq, Rusiyanın silah ixracı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında kəskin şəkildə (-64 faiz) azalıb. Azalma Rusiyanın 2022-ci ilin fevralında Ukraynaya geniş miqyaslı işğalından əvvəl başlayıb. Belə ki, 2020 və 2021-ci illərdə Rusiyanın ixrac həcmi son 20 ildəki hər illə müqayisədə xeyli az təşkil edib.

Rusiya 2020-2024-cü illərdə 33 dövlətə silah tədarük edib. Rusiya silah ixracının üçdə ikisi üç dövlətin payına düşüb: Hindistan (38 faiz), Çin (17 faiz) və Qazaxıstan (11 faiz).

Fransa 2020-2024-cü illərdə 65 dövlətə silah çatdıraraq dünyanın ikinci ən böyük silah tədarükçüsü olmağı bacarıb. Fransanın digər Avropa dövlətlərinə silah ixracı 2015-2019 və 2020-2024 arasında demək olar ki, üç dəfə artıb. Bu, əsasən Yunanıstan və Xorvatiyaya döyüş təyyarələrinin tədarükü və Rusiyanın 2022-ci ildə tammiqyaslı işğalından sonra Ukraynaya silah tədarükü ilə bağlı olub.

Buna baxmayaraq, Hindistan Fransanın silah ixracatında ən böyük payı (28 faiz) alıb. Bu, bütün Avropa alıcılarına verilən payın (15 faiz) demək olar ki, iki qatını təşkil edib. Fransadan böyük həcmdə silah alan ikinci ölkə isə Qətər olub (Fransa silah ixracının 9.7 faizi).

Çin qlobal silah ixracının 5.9 faizi ilə 2020-2024-cü illərdə dördüncü ən böyük silah ixracatçısı olub. Çinin silah ixracını artırmaq səylərinə baxmayaraq, bir çox böyük idxalçı Çin silahlarını siyasi səbəblərdən almır. Bu isə Çinin silah ixracının artmasına mane olur.

Asiya və Okeaniya ən böyük silah idxal edən region olaraq qalır, Çinin idxalı isə yarıdan çox azalıb

Asiya və Okeaniya dövlətlərinə gedən qlobal silah transferlərinin payı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 41 faizdən 33 faizə düşüb. Bölgəyə idxalın azalması, əsasən, Çinin silah idxalının iki dövr arasında azalması ilə bağlıdır. Çünki Çin getdikcə idxalı (əsasən Rusiyadan) yerli istehsal olunan silah sistemləri ilə əvəz edir. Bu da onu göstərir ki, Çinin silah idxalı yerli silah sənayesinin gücü artdıqca azalmağa davam edəcək.

Asiya və Okeaniyadakı dörd dövlət 2020-2024-cü illərdə qlobal miqyasda 10 ən böyük silah idxalçısı arasında yer alıb: Hindistan, Pakistan, Yaponiya və Avstraliya. Çin 1990-1994-cü illərdən bəri ilk dəfə olaraq ilk 10 silah idxalçısı siyahısından çıxıb. 2020-2024-cü illərdə regionun əsas təchizatçıları ABŞ (37 faiz), Rusiya (17 faiz) və Çin (14 faiz) olub.

Hindistan dünyanın ikinci ən böyük silah idxalçısı olub. Hindistanın bu idxalı həm Çin, həm də Pakistandan gələn təhdidləri əks etdirir. Bununla belə, onun idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 9.3 faiz azalıb. Hindistan silah idxalının ən böyük payı (36 faiz) Rusiyadan gəlib ki, bu da 2015-2019 (55 faiz) və 2010-2014 (72 faiz) ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə azdır. Pakistanın silah idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 61 faiz artıb. Çin, 2020-2024-cü illərdə Pakistanın silah idxalının 81 faizini təşkil edərək, 2015-2019-cu illərdəki 74 faizlə müqayisədə daha dominant olub.

Çin, Tayvan (-27 faiz) və Cənubi Koreyanın (-24 faiz) silah idxalının nəzərəçarpacaq dərəcədə azalması ilə Şərqi Asiya dövlətlərinin silah idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 22 faiz azalıb. Yaponiya (+93 faiz) silah idxalında artım müşahidə edən yeganə Şərqi Asiya dövləti olub.

Yaxın Şərqə silah idxalı azalıb

Yaxın Şərqdəki dövlətlərin silah idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 20 faiz azalıb. 2020-2024-cü illərdə ilk 10 qlobal idxalçıdan dördü Yaxın Şərqdə olub: Qətər, Səudiyyə Ərəbistanı, Misir və Küveyt. Qətər 2020-2024-cü illərdə dünyanın üçüncü ən böyük silah idxalçısı olub (2015-2019-cu illərdə 10-cu yerdə idi). 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında Səudiyyə Ərəbistanının silah idxalı 41 faiz azalıb.

Yaxın Şərqə silah idxalının yarıdan çoxu ABŞ-ın (52 faiz), 13 faizi İtaliyanın, 9.8 faizi Fransanın və 7.6 faizi Almaniyanın payına düşüb.

Qəzzada davam edən müharibəyə baxmayaraq, İsrailin silah idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında sabit qalıb. 2020-2024-cü illərdə İsrailin silah idxalında ən böyük payı ABŞ (66 faiz), daha sonra isə Almaniya (33 faiz) və İtaliya (1 faiz) təmin edib. Dünya miqyasında İsrail 2015-2019-cu illərdə 14-cü, 2020-2024-cü illərdə isə 15-ci ən böyük silah idxalçısı olub.

Etibarsızlıq və münaqişə Qərbi Afrikaya silah idxalında böyük artıma səbəb olur

Qərbi Afrikaya silah transferi son 15 ildə təhlükəsizlik vəziyyətinin pisləşməsi səbəbindən kəskin şəkildə artıb. Qərbi Afrika dövlətlərinin birgə silah idxalı 2010-2014 və 2020-2024-cü illər arasında demək olar ki, iki dəfə artıb. 2020-2024-cü illərdə Qərbi Afrikaya silah idxalının ən böyük payı (34 faiz) Nigeriyaya məxsusdur.

Digər diqqətəlayiq inkişaflar

Afrikanın silah idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 44 faiz azalıb. Bu, əsasən Əlcəzair (-73 faiz) və Mərakeş (-26 faiz) tərəfindən idxalın böyük azalması ilə əlaqədar olub. Saharadan cənubda yerləşən Afrika ölkələrinin silah idxalı isə 4.2 faiz artıb.

Döyüş təyyarələri dövlətlərin idxal etdiyi əsas uzaqmənzilli zərbə silahıdır. Lakin uzun mənzilli “yer-yer” tipli raketlərə də maraq artmaqdadır. 2020-2024-cü illərdə ABŞ qlobal uzunmənzilli “yer-yer” tipli raketlərin ixracının 45 faizini təmin edib. ABŞ bu çərçivədə sözügedən raketləri 7 dövlətə çatdırıb, 13-ü isə tədarük gözləyir.

Amerika qitəsindəki dövlətlərin silah idxalı 13 faiz artıb. ABŞ regionun ən böyük idxalçısı olub (qlobal silah idxalının 3.1 faizi və Amerika qitəsindəki dövlətlərin idxalının 50 faizi).

Braziliyanın silah idxalı 2015-2019 və 2020-2024-cü illər arasında 77 faiz artıb və 2020-2024-cü illərdə Cənubi Amerikaya bütün silah idxalının 49 faizini təşkil edib. 2020-2024-cü illərdə Cənubi Amerikaya əsas təchizatçılar Fransa (Cənubi Amerika silah idxalının 30 faizini təşkil edir), ABŞ (12 faiz) və Böyük Britaniya (11 faiz) olub.