TUSAŞ MMU döyüş təyyarəsinin yeni animasiyasını təqdim edib – VİDEO
Türkiyənin TUSAŞ şirkəti rəsmi “Tvitter” hesabında Türkiyənin Milli Döyüş Təyyarəsinin (Milli Muharip Uçak – MMU) yeni animasiyasını yayımlayıb.
“Poliqon” xəbər verir ki, Türkiyənin müdafiə sənayesinin meqa layihəsi olan və TUSAŞ şirkətinin baş podratçılığı ilə hazırlanan beşinci nəsil MMU döyüş təyyarəsinin 2023-cü il martın 18-də sınaqlarına başlanılacağı planlaşdırılıb. Təyyarənin sertifikasiya prosesi 3 il çəkəcək. Beləliklə Türkiyənin milli döyüş təyyarəsi 2029-cu ildə xidmətə başalayacaq.
TUSAŞ şirkəti tərəfindən dizayn olunmuş və hazırlanan milli döyüş təyyarəsinə ASELSAN şirkətinin istehsalı olan AESA radarı inteqrasiya olunacaq. Bundan başqa MMU təyyarəsi ASELSAN və TUSAŞ şirkətlərinin birgə hazırlayacağı proqram təminatı sayəsində sürü halında uçan pilotsuz uçuş aparatlarına (PUA) nəzarət edəcək. Həmçinin MMU-da ASELSAN istehsalı olan radioelektron mübarizə sistemi, raket hücumundan xəbərdarlıq sistemi, lazer xəbərdarlıq sistemi quraşdırılacaq. Habelə, MMU döyüş təyyarəsi rəqəmsal radio dalğa yaddaşı (DRFM – Digital Radio Frequency Memory) və radio dalğaları qarışdıran sistemlə təchiz olunacaq.
HAVELSAN şirkəti MMU layihəsinin konseptual dizayn işlərindən etibarən sahib olduğu bütün imkanları ilə dəstək verməkdədir. Belə ki, MMU təyyarəsinin hazırlanma layihəsi istiqamətində 2020-ci ildə HAVELSAN-da MMU idarəsi yaradılıb. Həmin il aprelin 17-də isə TUSAŞ ilə əməkdaşlıq protokolu imzalanıb. Bu əməkdaşlıq protokolundan 4 ay sonra, avqustun 19-da HAVELSAN TUSAŞ ilə mühəndislik dəstəyi verəcəyi sahələrə yönəlik “Ümumi şərtlər” sazişini imzalayıb. Daha sonra layihə çərçivəsində yaradılmış MMU işçi qruplarında HAVELSAN şirkətinin mütəxəssisləri da işləməyə başlayıb. 2021-ci ildə TUSAŞ-la imzalanmış “MMU mühəndislik simulyatoru vizual sistem” və “MMU STS dəstək” müqavilələri ilə MMU layihəsində HAVELSAN şirkətinin rolu artıb.
İmzalanmış bütün müqavilələrlərlə HAVELSAN TUSAŞ-a təlim və simulyasiya sistemləri; logistika informasiya sistemləri; yerüstü missiyanın planlaşdırılması sistemləri; sürətli inteqrasiya; KBRN (kimyəvi, bioloji, radioloji, nüvə) təhlükəsinin aşkarlanması; kiber təhlükəsizlik; əməliyyat təhlili kimi texnologiyaların ilkin dizaynına dəstək verməyə başlayıb. Bu çərçivədə HAVELSAN-ın təlim, mühəndislik, pilot və hava gəmilərinə texniki xidmət simulyatoru; proqram texnologiyaları; platformanın kibertəhlükəsizliyi və informasiya; logistika dəstək infrastrukturu sahələrində xərc, cədvəl və performans baxımından layihəyə müsbət töhfə verəcəyi gözlənilir.
5-ci nəsil və daha sonrakı nəsil təyyarə platforması və alt sistem istehsalçıları düzgün məhsulu sərfəli şəkildə istehsal etmək üçün analiz, dizayn və sınaq mərhələlərində mühəndislik simulyatorlarından istifadə edirlər. 
Bu simulyatorlarla uçuş üçün kritik bütün sistemlərin hasilində yer və uçuş sınaqlarını təsdiqləmədən əsas dizayn qərarları daha dəqiq qəbul edilir ki, bu da platforma və sistemi sərfəli edir. Bundan əlavə, mühəndislik simulyatorunun inteqrasiyası ilə hazırlanacaq təyyarənin uçuş idarəetmə və avionik missiya sistemlərinin uçuş şəraitində layihənin ilkin mərhələlərində mümkün səhvlərin və ya tələb olunan dəyişikliklərinin təsirlərini göstərmək üçün dəstək verilir. “HAVELSAN taktiki mühit” proqramından istifadə edilməklə simulyasiya edilmiş dost/düşmən taktiki elementləri ilə pilota havada simulyasiya edilmiş təlim keçirməyə imkan verir.
MMU proqramı çərçivəsində BÜHSET (inteqrasiya edilmiş rabitə naviqasiya identifikasiyası sistemi-ICNI) layihəsində HAVELSAN imkanlarını artırmaq üçün funksiyaların inkişafı, dizaynı və prototip vahidlərin istehsalı üçün müqavilə tədqiqatlarını davam etdirir. HAVELSAN tərəfindən MMU platformasının kibertəhlükəsizliyində inkişaf etdiriləcək sistemlərin təhlükəsizlik təhdidlərinin müəyyən edilməsi, analiz və prioritetləşdirilməsində; müəyyən edilmiş riskləri azaltmaq üçün lazımi tədbirləri irəli sürmək və lazımi fəaliyyətləri həyata keçirmək; test, yoxlama, analiz, simulyasiya ehtiyaclarının müəyyən edilməsi; təyyarənin və onun kritik alt sistemlərinin istismar, texniki xidmət və texniki xidmət proseslərində istifadə olunacaq proqram təminatı, avadanlıq və kommunikasiya mühitinin təhlükəsizliyi, habelə aviasiya ilə bağlı sertifikatlaşdırma tələbləri nəzərə alınmaqla kibertəhlükəsizlik tələblərini yerinə yetiriləcəkdir.
HAVELSAN şirkəti Türkiyənin intensiv proqram təminatı əsasında strateji ehtiyacların qarşılanmasında qabaqcıl olmaq və maksimum töhfə vermək məqsədilə 2019-cu ilin dekabrın 13-də TÜBİTAK BİLGEM ilə “Real zamanlı əməliyyat sistemi (CİS) əməkdaşlıq layihəsi” müqaviləsini imzalayıb. Bununla, real zamanlı əməliyyat sistemi ilə təhlükəsizlik kritik sistemlərdə xarici asılılığın minimuma endirilməsi, müdaxilələrdən tamamilə təhlükəsiz mühityaratma, sistemlər üzərində tam üstünlük təşkil etmək və naməlum sistem məlumatlarından icazəsiz istifadənin qarşısını almaq mümkün olub.
Hazırda MMU sistemlərinin real vaxt rejimində əməliyyat sistemi ehtiyaclarını ödəmək üçün GIS-in inkişaf işləri davam edir. Nəticədə, MMU inkişaf layihəsinin baş podratçısı TUSAŞ-ın həll tərəfdaşı olan HAVELSAN-ın uğurla başa vurduğu “Sülh Qartalı”, F-16, HvBS, ADVENT və s. kimi irimiqyaslı layihələrdən əldə edilən mühəndislik təcrübəsi təlim və simulyasiya sistemləri; proqram texnologiyaları, kiber təhlükəsizliyi, logistika informasiya sistemləri və infrastruktur sahələrində MMU layihəsinə əhəmiyyətli töhfə verəcəyi gözlənilir.
MMU proqramı çərçivəsində “TRMotor” şirkəti milli döyüş təyyarələrinin alt sistemlərini, o cümlədən APU və ATSS sistemlərini istehsal edəcək. TUSAŞ döyüş təyyarəsində istifadə olunacaq mühərriklə bağlı Böyük Britaniyanın “Rolls-Royce” şirkəti ilə əməkdaşlıq ediləcək.
Döyüş təyyarəsi “Roketsan” şirkəti və TÜBİTAK SAGE mərkəzi tərəfindən hazırlanan müxtəlif raket və bombalarla təchiz olunacaq.
Qeyd edək ki, TUSAŞ şirkəti MMU təyyarəsinin prototipini Türkiyədə IDEF-2021, Sinqapurda “Singapur Airshow-2022” sərgilərindədə nümayiş etdirib.
Rizvan Fikrətoğlu